Gustaw Gizewiusz

---

Rodzina

Gustaw Gizewiusz przyszedł na świat 21 maja 1810 roku w miejscowości Pisz, w rodzinie Giżyckich, która osiedliła się na Mazurach już w XVI wieku. W ciągu wieków jego rodzina przeszła proces germanizacji, co wpłynęło na przyjęcie latynizowanej wersji nazwiska.

Ojciec Gustawa, Marcin, pełnił funkcję kierownika w miejscowej szkole miejskiej, co wskazuje na intelektualne tradycje rodziny i ich znaczenie w społeczności lokalnej.

Życiorys

W 1828 roku Gustaw Gizewiusz zaliczył sukcesywnie swoje zajęcia w gimnazjum w Ełku, gdzie intensywnie uczył się języka polskiego oraz innych przedmiotów. Po zakończeniu edukacji w gimnazjum, zdecydował się na kontynuację swoich studiów w zakresie teologii ewangelickiej, które miały miejsce w Królewcu na Uniwersytecie Albrechta. W ramach tego kształcenia uczęszczał również do Seminarium Polskiego.

W 1835 roku rozpoczął swoją posługę jako kaznodzieja w Ostródzie, gdzie stał się aktywnym działaczem, prowadząc obronę praw Mazurów, a w szczególności sprzeciwiając się procesom germanizacji. W 1843 roku, swoje myśli i przemyślenia na temat narodowości polskiej uwiecznił w pracy, którą opublikował w Lipsku pod tytułem „Die polnische Nationalität in Preußen” (pol. „Narodowość polska w Prusiech”). Dwa lata później, w 1845 roku, ukazały się kolejne części tej pracy, w których kontynuował temat, zmieniając tytuł na „Die polnische Sprachfrage in Preußen” (pol. „Polska kwestia językowa w Prusiech”).

W dziele tym Gizewiusz opierał się na szerokim zbiorze materiałów źródłowych, aby ujawnić metody germanizacji stosowane przez pruskie władze oraz wskazywać na proces wynaradawiania polskiej ludności na tych terenach. Dążył do zapewnienia miejsca językowi polskiemu w edukacji, a w ramach swoich działań wydawał polskie książki dla Mazurów. W tej komunikacji współpracował z Marcinem Gregorem, czego efektem było tłumaczenie podręcznika szkolnego „Przyjaciel młodzieży” w 1845 roku.

Wyróżniając się na polu kulturowym, stał się on także założycielem pierwszego polskiego czasopisma dla Mazur – „Przyjaciel Ludu Łecki”. Jako gorliwy obrońca i promotor języka oraz kultury polskiej na Mazurach, Gizewiusz zawiązał także kontakty z patriotycznymi kręgami w różnych częściach ziem polskich, a także z Czechami i mieszkańcami Łużyc. W 1841 roku w Ostródzie spotkał się z innym znanym działaczem, Krzysztofem Celestynem Mrongowiuszem, który przekazał mu memoriał adresowany do króla pruskiego, dotyczący swobód językowych dla ludności mazurskiej.

Wiosną 1842 roku, Gizewiusz osobiście wręczył królowi Prus, Fryderykowi Wilhelmowi IV, ten ważny dokument. Po powrocie do Ostródy, podzielił się swoimi odczuciami na temat tego spotkania w liście do Mrongowiusza, w którym napisał: „Na Boga! Trzeba podnieść wrzawę, gdyż szatańscy wrogowie polskości teraz tym więcej się krzątają dookoła swego piekielnego dzieła, ponieważ się coraz to bardziej domyślają, że rzemiosło mogłoby im być w najbliższym czasie wytrącone z ręki.”

W 1848 roku wystartował w wyborach do berlińskiego parlamentu jako przedstawiciel społeczności polskiej, zdobywając mandat posła, lecz nie zdążył go objąć, zmarł bowiem 7 maja 1848 roku w Ostródzie. Jego wkład w kulturę mazurską nie kończył się na działalności publicznej; Gizewiusz spisywał pieśni ludowe, które później znalazły się w Dziełach Wszystkich Oskara Kolberga. Pisywał też odpowiednio po polsku dla Mazurów, zachowując ich tradycje oraz zapewniając dokumentację ich kultury.

Upamiętnienie

Gustaw Gizewiusz, postać, która ma istotne znaczenie historyczne, został odpowiednio uhonorowany przez różne miasta i instytucje.

• W 1946 roku miasto Łuczany (Lec; niem. Lötzen) otrzymało nową nazwę – Giżycko, aby na zawsze upamiętnić jego dorobek.
• Obecnie jest on patronem II Liceum Ogólnokształcącego w Giżycku, a także Szkoły Podstawowej nr 2 w Ostródzie.
• Jak się okazuje, jego nazwisko widnieje na ulicach w licznych miastach województwa warmińsko-mazurskiego, takich jak Ełk, Ostróda, Olsztyn, Pisz, Iława, Szczytno, Braniewo oraz Wydminy.

---

Oceń: Gustaw Gizewiusz

---